آیه 19 سوره جن

وَ أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَداً «19»

وَ أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللَّهِ‌: و بدرستى كه آن هنگام كه برخاست بنده خدا كه حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است در بطن نخله به نماز صبح، يَدْعُوهُ‌: مى‌خواند خداى را در نماز صبح، و جن قرائت او مى‌شنيدند، كادُوا يَكُونُونَ‌: نزديك بوده كه باشند، عَلَيْهِ لِبَداً: به روى خفتگان از غايت ازدحام بر او، به جهت تعجب ايشان از آنچه مى‌ديدند از عبادت او و اقتداى اصحاب به او در جماعت به سبب حرص آنها بر استماع قرآن، زيرا هرگز مثل اين حال نديده و مانند اين كلام نشنيده بودند. ابن عباس گويد: اين كلام از قول جنيان است كه بعد از استماع قرآن، به قوم خود خبر دادند از ازدحام اصحاب بر آن سرور در نماز. نزد بعضى مراد آنست كه چون پيغمبر به دعوت برخاست، جن و انس مجتمع شدند بر ابطال امر او، و حق تعالى منع شر ايشان نموده و حجت او را ظاهر ساخت بر همه و غالب گردانيد او را.

«1» به اين مضمون يافت نشد. امّا روايت شده كه آن حضرت فرمود: جعلت لى الارض مسجدا و طهورا. (وسائل الشيعه، جلد 2، صفحه 970، حديث 3)

«2» به نقل از نور الثقلين، جلد 5، صفحه 439.

«3» مدرك ياد شده، صفحه 440.

جلد 13 - صفحه 351

وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِكَ كُنَّا طَرائِقَ قِدَداً «11» وَ أَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ نُعْجِزَ اللَّهَ فِي الْأَرْضِ وَ لَنْ نُعْجِزَهُ هَرَباً «12» وَ أَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدى‌ آمَنَّا بِهِ فَمَنْ يُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلا يَخافُ بَخْساً وَ لا رَهَقاً «13» وَ أَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا الْقاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولئِكَ تَحَرَّوْا رَشَداً «14» وَ أَمَّا الْقاسِطُونَ فَكانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً «15»

وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً «16» لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَ مَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذاباً صَعَداً «17» وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً «18» وَ أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَداً «19» قُلْ إِنَّما أَدْعُوا رَبِّي وَ لا أُشْرِكُ بِهِ أَحَداً «20»

ترجمه‌

و بدرستيكه از ما شايستگانند و از ما هستند كسانيكه كمتر از اينند هستيم فرقه‌هائى مختلف‌

و بدرستيكه ما دانستيم كه هرگز نميتوانيم عاجز كنيم خدا را در زمين و نميتوانيم عاجز كنيم او را بفرار

و بدرستيكه ما وقتى كه شنيديم قرآن را ايمان آورديم بآن پس هر كه ايمان آورد بپروردگارش پس نميترسد از نقصان جز او نه از ستمى‌

و بدرستى كه از ما هستند منقادان و از ما هستند متجاوزان پس هر كه منقاد شد پس آنگروه طلب نموده‌اند راه راست را

و امّا متجاوزان‌

جلد 5 صفحه 287

پس باشند براى جهنم هيزم‌

و آنكه امر از اين قرار است اگر استقامت نموده بودند بر راه حق هر آينه ميداديم بآنها آبى فراوان‌

تا بيازمائيمشان در آن و هر كه روى گرداند از ياد پروردگارش در مى‌آورد او را در عذابى سخت‌

و بدرستيكه مواضع سجود براى خدا است پس نخوانيد با خدا هيچ كس را

و بدرستيكه چون برخاست بنده خدا كه بخواند او را نزديك بود آنها بوده باشند بر او متراكم و چسبنده‌

بگو جز اين نيست كه ميخوانم پروردگارم را و شريك نميسازم با او كسى را.

تفسير

جنّيان در تعقيب مقالات خودشان گويند كه بعضى از ما افراد صالح و شايسته‌اى هستيم كه بوظائف دينى خود كاملا عمل مينمائيم و بعضى از ما بپاى آنها نميرسيم و مراعات وظائف دينى را كمتر از آنها مينمائيم و ما داراى طريقه- هاى متفرّقه‌اى هستيم و صاحبان مذاهب مختلفه ميباشيم چنانچه قمّى ره فرموده و پيش از اين در شأن نزول سوره ذكر شد و ما ميدانيم كه هرگز نميتوانيم خدا را عاجز نمائيم و نگذاريم بر ما مسلّط شود اگر اراده عذاب ما را داشته باشد در زمين و نميتوانيم عاجز نمائيم او را از اينكه بگيرد ما را بفرار نمودن بآسمان يا بنفوذ نمودن در زمين و ما وقتى قرآن را كه موجب هدايت ما شد از پيغمبر اسلام شنيديم ايمان آورديم بآن و كسيكه ايمان آورد بپروردگار خود نميترسد از نقصان ثوابش و زيادى عذابش از ميزان استحقاق و بعضى از ما منقاد و مطيع و تسليم در مقابل اوامر خدايند و بعضى جابر متجاوز از حق پس كسيكه منقاد اوامر الهى باشد طلب نموده راه رشد و هدايت و صلاح را كه ميرساند او را بنعيم ابدى و اما اشخاص متعدّى و متجاوز از طريق حق هيزم آتش جهنّم خواهند بود ظاهرا تا اينجا كلام جنّيان ختم شد حال خداوند در وحى خود به پيغمبر اكرم عطف بر اخبار از استماع جنيّان و نقل اقوال آنها ميفرمايد كه و همانا امر از اين قرار است كه اگر جنّ و انس استقامت نمايند بر طريقه مرضيّه الهيّه ما آنها را مشروب نمائيم از آب فراوانى چون گفته‌اند آنزمان مردم مكّه مبتلا بخشكى و سختى ارزاق عمومى بودند و خداوند به اين آيه وعده باران فراوان بآنها داده‌

جلد 5 صفحه 288

در صورت قبول اسلام و استقامت در آن و بعضى گفته‌اند آب فراوان كنايه از توسعه رزق است و در روايات ائمه اطهار طالبان رشد و كسانيكه استقامت بر طريقه حقّه نمودند به آنانكه ثابت قدم در ولايت امير المؤمنين و اولاد معصومين او باشند و اطاعت اوامر ايشانرا نمايند و توصيف آب دادن فراوان بآشاماندن ايشان ايمانرا بدلهاى شيعيان خاص تفسير شده و اين باران فراوان يا توسعه رزق يا افاضه ايمان براى اختبار و امتحان بندگان است كه تا چه درجه در آن نعمت كه هستند شكرش را بجا ميآورند و كسيكه اعراض نمايد از شكر نعمت حق و ياد خدا و ولايت مولى چنانچه قمى ره نقل نموده خداوند او را داخل در عذاب شاقّ متصاعدى خواهد فرمود و همانا مساجد سبعه كه پيشانى و دو كف دست و دو سر زانو و دو شست پاى بندگان ميباشد از آن خدا و ملك او است و نبايد در سجود غير او صرف شود چنانچه در روايات متعدّده از ائمه اطهار به اين معنى تصريح شده و بر طبق حكم حضرت جواد عليه السّلام در مذهب ما بدليل اين آيه چهار انگشت دزد را ميبرند و كف را باقى ميگذارند كه بايد براى خدا باشد و اين مسلّم است مع الوصف مفسّرين شيعه مساجد را بمسجدهائيكه ساخته شده و ميشود يا تمام روى زمين تفسير نمى‌نمايند و مدلول روايات را بر سبيل احتمال ذكر كرده‌اند با آنكه ظاهر آيه شريفه آنستكه بودن مساجد از آن خدا موجب آنستكه عبادت غير او را هيچ جا ننمايند و بودن مساجد ساخته شده از آن خدا موجب آنستكه عبادت غير او را در آنجا نكنند نه در جاهاى ديگر و بر تمام روى زمين مساجد اطلاق نميشود بلى روى زمين مسجد است چون پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرموده جعلت لى الارض مسجدا و طهورا و نفرموده مساجدا و اين نيست جز اعراض از اخبار ائمه اطهار و تبعيّت از اقوال مردود بى‌اعتبار و گفته‌اند وقتى حضرت ختمى مرتبت قيام بامر دعوت قريش بتوحيد و قرائت قرآن ميفرمود يا مشغول نماز ميشد آنها گرد حضرت جمع ميشدند و خود را باو مى‌چسباندند براى اذيت و آزار و باز داشتن از كار يا تماشاى افعال و اذكار و خداوند اينمعنى را باو وحى فرموده و آنكه بآنها بفرمايد من سخن تازه‌اى ندارم و كار تماشا دارى نميكنم من دعوت بتوحيد ميكنم كه پدران شما

جلد 5 صفحه 289

حضرت ابراهيم و اسمعيل ميكردند يا عبادت خداى يگانه را مينمايم و در مقابل بت سجده نميكنم و بعضى اين ازدحام و تهاجم را از جن براى تماشاى نماز و قرائت قرآن حضرت دانسته‌اند و بجاى قل قال قرائت نموده‌اند ولى سوق آيه اخيره و آيات آتيه مؤيّد قول اوّل است و لبد بريال شير و هو متراكم و چسبنده از پشم و موى و غيره اطلاق ميشود.

وَ أَنَّه‌ُ لَمّا قام‌َ عَبدُ اللّه‌ِ يَدعُوه‌ُ كادُوا يَكُونُون‌َ عَلَيه‌ِ لِبَداً «19»

و شأن‌ چنين‌ ‌است‌ ‌که‌ چون‌ ايستاد ‌عبد‌ اللّه‌ حضرت‌ ‌رسول‌ (ص‌) دعوت‌ ميكرد ‌او‌ ‌را‌ نزديك‌ ‌بود‌ ‌که‌ اينها ‌براي‌ استماع‌ هجوم‌ ميآوردند و بيكديگر سبقت‌ ميگرفتند.

وَ أَنَّه‌ُ لَمّا قام‌َ عَبدُ اللّه‌ِ پيغمبر اكرم‌ ‌است‌ و مقام‌ عبوديت‌ ‌از‌ مقام‌ رسالت‌ و خاتميت‌ و افضليت‌ بالاتر ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌ تشهد مقدم‌ ‌بر‌ رسالت‌ ‌است‌ مي‌گويي‌: (اشهد ‌ان‌ محمدا عبده‌ و رسوله‌) و ‌از‌ امير المؤمنين‌ ‌است‌ ‌در‌ مناجات‌ عرض‌ ميكند:

(كفي‌ بي‌ عزا ‌ان‌ تكون‌ لي‌ ربا و كفي‌ بي‌ فخرا ‌ان‌ اكون‌ لك‌ عبدا).

و حقيقت‌ عبوديت‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ بجميع‌ وظائف‌ عبوديت‌ رفتار كند و ‌از‌ ‌خود‌ امري‌ ‌را‌ اختيار نكند ‌که‌ فرق‌ ‌است‌ ‌بين‌ ‌عبد‌ و حر، حر آزاد ‌است‌ و اختيار سر ‌خود‌ ‌عبد‌ بنده‌ ‌است‌ و تحت‌ اختيار مولي‌ ‌است‌: عَبداً مَملُوكاً لا يَقدِرُ عَلي‌ شَي‌ءٍ نحل‌ آيه 77.

يَدعُوه‌ُ مرجع‌ ضمير اللّه‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌خدا‌ ‌را‌ ميخواند و بس‌ و ‌ يا ‌ باقامه صلوة ‌در‌ پيشگاه‌ احديت‌ ‌ يا ‌ بتلاوت‌ كتاب‌ اللّه‌ ‌ يا ‌ عرض‌ حاجت‌ ‌ يا ‌ ذكر ‌از‌ توحيد و تحميد و تسبيح‌ و تكبير و ساير اذكار.

كادُوا نزديك‌ ‌است‌ و مشرف‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌:

جلد 17 - صفحه 239

يَكُونُون‌َ عَلَيه‌ِ لِبَداً هجوم‌ ميآورند و ‌بر‌ يكديگر سبقت‌ ميگيرند ‌که‌ استماع‌ كنند همان‌ مؤمنين‌ جن‌ بخلاف‌ كفار جن‌ ‌که‌ فرار ميكنند: ديو بگريزد ‌از‌ ‌آن‌ قوم‌ ‌که‌ قرآن‌ خوانند، و كفار انس‌ ‌که‌ چون‌ ميشنوند اعراض‌ ميكنند و روي‌ ‌بر‌ ميگردانند:

فَكَفَرُوا وَ تَوَلَّوا تغابن‌ آيه 6.

]

(آیه 19)- و در ادامه این سخن برای بیان تأثیر فوق العاده قرآن مجید و عبادت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله می‌افزاید: «هنگامی که بنده خدا [- محمّد] به عبادت بر می‌خاست و او را می‌خواند گروهی پیرامون او بشدت ازدحام می‌کردند» (و انه لما قام عبد الله یدعوه کادوا یکونون علیه لبدا).

تعبیر «لبد» بیانگر هجوم عجیب مؤمنان جن برای شنیدن قرآن در اولین برخورد با آن، و همچنین بیانگر جاذبه فوق العاده نماز پیامبر صلّی اللّه علیه و آله است.